Апошнія месяцы Расія б’е па ўкраінскай інфраструктуры. Праз моцныя пашкоджанні краіну накрылі планавыя адключэння электрычнасці. Калі адбываецца чарговы масіраваны абстрэл, яно знікае ў дамах незалежна ад любых графікаў і планаў. Так было на мінулым тыдні, і некаторыя людзі правялі без святла больш за суткі. Мы пагаварылі з беларусамі, якія цяпер жывуць у Кіеве і вобласці. Спыталі, як яны перажываюць блэкаўт і ці збіраюцца ўсе-такі з’язджаць з рэгіёна або краіны.
Стэлефанавацца з беларусамі ў Кіеве і найбліжэйшых гарадах нам не ўдаецца — у сярэдзіне дня ў панядзелак інтэрнэт ловіць кепска. Суразмоўцы расказваюць пра жыццё ў цяперашніх умовах з дапамогай галасавых паведамленняў.
«Тэкст праходзіць, а званок пад пытаннем. Галасавое рана ці позна праскочыць», — піша ў тэлеграме Яўген (імя змененае). Мужчына жыве на правым беразе Дняпра. Кажа, святло ў яго раёне адключаюць кожны дзень — калі і на колькі, ён ужо не лічыць. Запомніў толькі два выпадкі, калі электрычнасці не было каля двух сутак.
— Калі былі стабілізацыйныя адключэнні (планавыя адключэнні электраэнергіі для эканоміі і зніжэння нагрузкі на інфраструктуру. — Заўв. рэд.), святла не было па графіку і можна было разлічваць свой час. Пасля абстрэлаў звычайна экстранныя або аварыйныя адключэнні — там ужо каму як пашанцуе, — тлумачыць беларус. — Бывала, і па 12 гадзін без электрычнасці. Дзень праседзіш, а ўключаць толькі ў дзве ці тры гадзіны ночы. Ты прачынаешся, таму што чуеш, што нешта ўжо ўключылася (груба кажучы, ток бяжыць па дратах), і ідзеш рабіць хатнія справы, якімі нарэшце можаш заняцца. Але гэта ў нас на раёне так. Часта праз некалькі дамоў ад майго, скажам, у суседнім, вокны свецяцца. Як толькі выключылі святло, праз гадзіну, а часам і праз 15 хвілін знікае сувязь. Часам дапамагае пераключацца спачатку з LTE на 3G, потым на 2G, каб хаця б тэкст нейкі даходзіў. Але калі пасля атакі выбівае ўсё, мабільная сувязь не працуе ніякая — бывае, па ўсім Кіеве.
Разам з электрычнасцю ў дамах часова знікаюць ацяпленне і гарачая вада. У кватэры, дзе жывуць Жэня з жонкай, халоднай за апошнія два месяцы не было двойчы. Хлопец кажа, што кожны раз аднаўлялі падачу цягам сутак.
Беларуская валанцёрка Карына Пацёмкіна цяпер жыве ў Ірпені пад Кіевам, і ў яе прыватным доме з вадой праблем няма. Дзяўчына даслала графік, па якім у яе звычайна адсутнічае электрычнасць. У залежнасці ад дня тыдня без святла можна сядзець з 4 да 8 раніцы або з 8 да 12, вечарам цёмна або з 16 да 20 гадзін, або з 20 да 00, а ёсць яшчэ дзённае адключэнне. Апошні тыдзень на гэтую прадказальную і зразумелую сістэму сама Карына і яе суседзі больш таксама не разлічваюць.
— Ніякі графік ужо ў прынцыпе не працуе — цяпер гэта аварыйныя адключэнні, тут ужо незразумела, на які час арыентавацца, калі назад усё ўключыцца, — расказвае беларуска. — Ці ёсць у гэты час інтэрнэт, залежыць ад аператара — нейкі адсякае адразу, а нейкі яшчэ гадзіну-паўтары можа цягнуць. Але звычайна мабільная сувязь кладзецца таксама, і датэлефанавацца кудысьці, калі трэба, праблематычна. З блізкімі цяпер размова ў стылі «з'явіцца сеціва — напішы».
23 лістапада, калі Расія выпусціла па ўкраінскіх гарадах 67 крылатых ракет, уся краіна перажыла блэкаўт, заяўлялі ў Міністэрстве энергетыкі. У гэты час валанцёрка збіралася забіраць дакументы з міграцыйнай службы. Датэлефанавацца і даведацца, ці гатовыя яны, не атрымлівалася: сувязі і святла ўжо не было.
— Я зайшла ў кавярню, падключылася да вайфаю і чытала навіны так. Потым заехала ў міграцыйную службу, там усё-такі святло было — дзяржструктуры, можа, на нейкіх генератарах працуюць… — успамінае дзяўчына. — Калі прыехала ў Ірпень, таксама доўга не магла знайсці сувязь — яна была месцамі. А потым мы паехалі да знаёмай у Бучу. У яе электрычнасць не знікала. Да каменданцкай гадзіны трэба было вярнуцца, дома было цёмна — гэты вечар для большасці людзей, думаю, прайшоў пры свечках і ліхтарыках. Яшчэ два дні, 24 і 25 лістапада, мы таксама сядзелі без святла. Бачу, у многіх суседзяў на такія перыяды ўжо ёсць генератары. У крамах заўважаю, што людзі да гэтага часу купляюць свечкі і ліхтарыкі. Так цяпер, напэўна, у кожным доме.
Пасля таго абстрэлу не працавалі лямпы і электрапрыборы двое сутак і ў доме Яўгена.
— На наступны дзень я пайшоў у спартзалу — там дастаткова светла дзякуючы шкляному даху. А ўвечары паехаў у рэстаран, дзе працуе жонка. Наведнікаў не было, мабыць, людзям было не да таго, таму мы пасядзелі пры свечках, а потым на метро дабраліся дадому. Даехаць можна і на маршрутцы — грамадскі транспарт ходзіць, — расказвае хлопец. — Страшна тады нам не было — блэкаўт ужо здараўся і раней, таксама павыбівала ўсю электрычнасць, ваду, і ўсё не маглі хутка аднавіць. Таму псіхалагічна людзі ўжо былі гатовыя да гэтага, ведалі, што, навошта і як рабіць, хоць усё роўна ўсім адразу рэзка захацелася піць, пабеглі ў крамы па хлеб (смяецца).
У абаіх суразмоўцаў дома на ўсялякі выпадак заўсёды ёсць запасы пітной і тэхнічнай вады і прадуктаў. Жэня кажа, што закупляецца ў крамах на некалькі дзён наперад. Ляжаць і цёплыя рэчы, калі давядзецца сагравацца ў халодным памяшканні. У Карыны — спальнікі.
— Калі няма святла, натуральна, няма і ацяплення. Дом вельмі хутка астывае, але ў нас ёсць досвед сагрэву пасля дэакупацыі Бучы! — аптымістычна адказвае дзяўчына. — Калі мы ў кватэры некалькі тыдняў грэліся бутэлькамі з вадой. Думаю, і цяпер холад — не самае страшнае, што нельга перамагчы. Ёсць спальнікі і на крайні выпадак — газ, можна на ім нагрэць ваду, наліць у грэлкі і бутэлькі і пакласці з сабой у ложак. Гэта ўжо вялікая справа.
— У такі час апранаешся ўжо ў два пласты, таму што халодна робіцца, — дадае Жэня. — Калі з’явілася магчымасць, я ўзяў электрычны абагравальнік. Калі ёсць святло, ён працуе, каб саграваўся пакой. А так ацяпленне ў нас знікае часта. Пасля абстрэлаў 23 лістапада яго ўключылі літаральна 27-га. Але і да гэтага я не памятаю, каб батарэі былі цёплымі, шчыра кажучы. Пасля масіраваных нападаў іх адключаюць надоўга.
Суразмоўцы расказваюць, як бавяць час, калі нічога не працуе і ў інтэрнэце не пасядзіш. Каб не было сумна ў цемры, трэба прадумаць і занятак на вечар.
— У светлы час сутак я хаджу на трэніроўкі ў залу. А ўвесь вечар з жонкай можам глядзець серыялы або фільмы — у мяне на зарадцы заўсёды стаіць працоўны ноўтбук, ён трымае батарэю гадзін 12, — тлумачыць Жэня. — Заўсёды стараюся зарадзіць пару паўэрбанкаў для тэлефона. Ну і свечкі на кухні запальваем, калі трэба нешта прыгатаваць паесці. Пад ліхтарыкам можна рабіць нейкія мінімальныя хатнія справы.
Карына кажа, што праз пастаянную раннюю цемру пачала раней класціся спаць.
— Можа, хтосьці гуляе ў настольныя гульні пры свечках. Я напампавала сабе беларускіх кніжак і чытаю вечарамі. Не адчуваю моцнага дыскамфорту без інтэрнэту, мне не страшна — гэта не так, што ты бязмэтна глядзіш у столь, пакуль не дадуць святло. Так, непрыемна, але ў мяне раздражнення і стомленасці гэта таксама не выклікае. Можа, таму, што ў пачатку ўварвання акрамя адсутнасці камунікацый і сувязі былі яшчэ і пастаянныя абстрэлы. Гэта больш прыгнятала, чым тое, што цяпер цёмна. Я так разумею, цяпер рускія хочуць узяць насельніцтва зморам. Сем’ям з маленькімі дзецьмі, думаю, насамрэч няпроста ў гэтых умовах жыць.
— Насельніцтва ўжо трохі прызвычаілася да ўсяго, я не заўважала, каб людзі масава раз’язджаліся з горада праз гэта — выкручваюцца як могуць, — працягвае беларуска. — Хоць знаёмым айцішнікам даводзіцца шукаць нейкія каворкінгі ў Кіеве, бо калі няма генератара, праца стаіць. А мясцовыя прадпрымальнікі ў крамках ратуюцца выключна імі.
Жэня — акурат з тых айцішнікаў, у каго цяпер з працай няпроста. Няма электрычнасці — не выкананыя задачы.
— Раней можна было раздаць мабільны інтэрнэт, а цяпер з адключэннем па раёнах або ўсім Кіеве вырашаць нейкія пытанні немагчыма. На аплату ў маім выпадку гэта пакуль не ўплывае, але ў жонкі ў рэстаране ў афіцыянтаў перыяды, калі няма святла, не могуць аплачваць, таму што ў гэты час можа не быць кліентаў, а значыць, і выручкі.
Сам Кіеў вечарамі цяпер жыве практычна ў поўнай цемры, апісвае Жэня. Хлопец даслаў відэа, на якім яго мікрараён — Мінскі масіў, практычна ўскраіна правага берага Кіева — і цэнтр горада, Падол, метро «Кантрактовая плошча». У практычна поўнай цемры двароў у самым буйным горадзе краіны жыхары асвятляюць сабе дарогу ліхтарыкамі.
— Гэта цяжка ўявіць, але гараць у асноўным толькі фары, светла ў транспарце і ў месцах, якія працуюць на генератарах — там яшчэ могуць нават шыльды гарэць. Некаторыя ўключаюць ліхтарыкі на тэлефонах, калі пераходзяць дарогу, таму што пасля чатырох гадзін дня не відаць ні-чо-га, — расказвае беларус.
Колькі яшчэ давядзецца пражыць у такіх умовах, невядома. Але Карына кажа, што нават нягледзячы на няпростыя побытавыя ўмовы апошніх тыдняў, з Ірпеня з’язджаць не збіраецца. У Жэні на сітуацыю іншы погляд: кажа, калі разбярэцца з легалізацыяй, плануе разам з жонкай на час выехаць з Украіны.
— Калі падчас абстрэлаў над тваім домам ляцяць ракеты, яшчэ ёсць невялікі страх. Гэта такая ж карцінка, гукі, адчуванні, як у інтэрнэце — быццам глядзіш відэа, толькі гэта адбываецца за акном. Але панікі ўжо няма — ставішся да ўсяго неяк накшталт «ну, максімум памру». Рэч хутчэй у іншым, — працягвае ён. — Калі выключаюць святло і ваду, якасць жыцця падае драматычна. Калі іх не будзе тыдзень, некалькі дзён не будзе і вады. Праседзець проста на сухпайках з перспектывай застацца без працы мне не здаецца рацыянальнай ідэяй. Прабыўшы ўвесь лістапад без святла, не хочацца так прабавіць яшчэ некалькі месяцаў, а да сакавіка, я ўпэўнены, сітуацыя моцна не зменіцца. Думаем кудысьці пераехаць на зіму, дзе можна беларусам легальна знаходзіцца больш за тры месяцы.
— Ды і няма ніякага жадання перашкаджаць людзям рабіць працу ў тым ліку сваім знаходжаннем тут, таму што калі ты нічога не робіш карыснага для перамогі, лепш не перашкаджай, — заключае беларус.
